علی (ع) ؛ مروت و انسانیت در قدرت

٥ تیر ۱۳۸٩

شخصیت امام علی(ع) هر جا که در طول تاریخ مورد بازخوانی قرار گرفته، ستایش همگان را برانگیخته است. برداشت های مثبت از چهره علی(ع) نه فقط در بین شیعیان یا مسلمانان بلکه در میان شخصیت هایی از ادیان مختلف و نیز از زبان و قلم دشمنان نیز شنیده و خوانده، شده است.  

جرج جرداق که خود از نویسندگان به نام مسیحی است می گوید: آیا انسان بزرگی مانند علی را می شناسی که حقیقت انسان را به عقول و مشاعر بشری آشنا سازد؛ آن حقیقت انسانی که اساس همه فلسفه های مثبت است در مقابل فلسفه های منفی ...

اشارات فراوانی که در سخنان شخصیت های بزرگ فلسفی در این زمینه وجود دارد بیانگر اثرگذاری زندگی و کلام علی(ع) بر جوامع بشری فارغ از دین و فرهنگ و زمان آنهاست.

«نهج البلاغه» جامع ترین اثریست که از کلام علی(ع) باقی مانده است. مشهور است که می گویند «اگر یک بار نهج البلاغه را خواندی، حتما تمنای خواندن مجدد آن را خواهی داشت». در این کتاب، فرمان امام به مالک اشتر از معروف ترین مطالب است. علی(ع) در دوره حکومت خویش، زمانی که مالک اشتر را به عنوان والی مصر رهسپار آن دیار کردند، فرمان یا دستورالعملی برایش نوشتند که حاوی نکات بسیار ارزنده و مهمی حتی برای اداره جوامع کنونی است.

امام می نویسد: این است فرمانی از بنده خدا علی امیر مومنان به مالک بن حارث اشتر برای اداره کشور مصر که برای اجرای کامل آن، از او تعهد می گیرد.

این دستورالعمل مفصل است و من اینجا به فرازهایی از آن اشاره می کنم تا در بزرگداشت امام علی(ع) در سالروز ولادتشان فقط به حرف بسنده نشود.

ای مالک جز این نیست که خداوند متعال برای شناخت مردان صالح حقایق را بر زبان بندگانش جاری می سازد. محبوب ترین ذخیره را برای خود عمل صالح قرار ده،  پس هوایت را مالک باش و نفست را از اقدام به آنچه برای تو حلال نیست سخت باز بدار ... (فراز ۵)

هرگز مگو من به فرماندهی نصب شده ام، فرمان می دهم و باید اطاعت شوم. زیرا این تلقین نابکارانه وارد کردن فساد در قلب است و عامل سستی و تزلزل در دین و نزدیک شدن به دگرگونی ها ... (فراز ٩)

ای مالک سخت بپرهیز از اینکه در صدد برابری با عظمت خداوند برآیی و خود را در جبروت ربوبی به خداوند همانند بینی. زیرا خداوند هر جباری را ذلیل و هر متکبری را پست و خوار می سازد. ای مالک  بین خدا و مردم از یک طرف و نفس و دودمان و هر کس از رعیت هوایی از او بر سر داری از طرف دیگر، انصاف برقرار کن و اگر انصاف برقرار نکنی ستم ورزیده ای و هر کس به بندگان خدا ستم روا دارد، خدا از طرف بندگانش دشمن آن ستمکار است ... (فراز ١٢)

آگاه باش هیچ چیزی بیش از حرکت بر مبنای ظلم موجب دگرگونی نعمت خداوندی و سرعت انتقام او نیست. زیرا خداوند شنونده دعای ستمدیگان است و در کمین ستمکاران ... (فراز ١٣)

و جز این نیست که ستون برپادارنده دین و تشکل جمعی مسلمانان و وسیله دفع دشمنان، عموم مردم و امت اسلامی هستند. پس گوش تو شنوای سخنان این مردم و تمایلت به سوی آنان باشد ... (فراز ١۶)

برای نیازمندان که مراجعه آنان به تو ضروریست قسمتی از وقت خود را اختصاص بده که با شخص تو به طور مستقیم ارتباط برقرار کنند ... در این ارتباط لشگریان و معاونانت را از آنان دور بساز تا کسی از آن نیازمندان که با تو سخن می گوید بدون لکنت زبان حرفش را بزند... (فراز ۶١)

من در موارد متعدد از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود هیچ امتی به پاکی و قداست نخواهد رسید مگر حق ضعیف آن امت از قدرتمندش بدون لکنت زبان گرفته شود... (فراز ۶٢)

و اگر مردم، ترا به تعدی و ظلمی متهم کردند و درباره تو بدگمان شدند، عذر خود را برای آنان آشکار کن و با آن عذر آشکار بد گمانی های آنان را از خود بگردان. زیرا در این اعتذار و رفع سوءتفاهم ریاضتی است بر نفس خود و محبت و مدارا برای مردم ... (فراز ٧۴)

بپرهیز از منت گذاردن بر مردم جامعه خود به خاطر احسانی که به آنان کرده ای و از زیاد شمردن کاری که در حق آنان انجام دادی و بپرهیز از تخلف از وعده ای که داده ای. زیرا منت گذاردن احسان را باطل می کند و زیاد شمردن کاری که به سود جامعه انجام گرفته نور حق را از بین می برد و تخلف از وعده موجب عداوت در نزد مردم و خدا می گردد. خداوند متعال در قرآن فرموده: عداوت بزرگیست نزد خداوند اینکه بگویید چیزی را که به آن عمل نمی کنید ... (فراز ٨۵)