انسان آزاد است

۱۱ تیر ۱۳۸٩

یکی از مباحثی که همواره در حوزه «دین و سیاست» مطرح بوده، نسبت «دین» و زندگی دین مدارانه با «آزادی» است.

در همین چارچوب، چالش فراوانی بر سر تعریف و حدود آزادی، حق تعیین سرنوشت و حق انتخاب شیوه زندگی صورت گرفته و همچنان از زوایا و دیدگاههای مختلف – به ویژه در سال های اخیر - مورد بحث است. دو دیدگاه عمده دراین زمینه وجود دارد که یکی بر تضمین آزادی در دین صحه گذارده، منتهی بر لزوم تعریف حدود آن برای تمایزش از آنارشیزم و هرج و مرج تاکید می کند. دیدگاه دیگر اما به مغایرت کامل آموزه های دینی با آزادی معتقد است و نگاهی محدود و منفی به اصل آزادی دارد، به گونه ای که اختیاری برای افراد باقی نمی گذارد.

این در حالیست که قرآن کریم به صراحت بر کرامت انسان و محفوظ ماندن حق انتخاب و اختیار وی تاکید می کند:

و لقد کرمنا بنیء آدم ...  و به راستی که به فرزندان آدم کرامت بخشیدیم ... (سوره اسراء، آیه 70)

این آیه بر این حقیقت اذعان دارد که در ذات مفهوم کرامت، «آزادی» نهفته است.

لا اکراه فی الدین ...  اجباری در دین نیست ... (سوره بقره، آیه 256)

بنا بر این آیه، دین براساس اندیشه و تعقل توسط انسان «انتخاب» می شود.  

و لو شاء ربک لامن من فی الارض کلهم جمیعا افانت تکره الناس حتی یکونوا مومنین ...  و اگر پروردگارت می خواست همه آنان که در زمین هستند ایمان می آوردند، آیا تو می توانی مردم را اجبار به ایمان کنی (سوره یونس، آیه 99)  

مفسران در تفسیر این آیه گفته اند که خداوند خواستار ایمان انسان ها از سر اختیار و آزادی است و دین را نمی توان بر انسان ها تحمیل کرد. بی تردید پیامبر اکرم (ص)  بر انسان «سیطره» ای نداشته و آیات قرآنی بر بشیر و نذیر بودن ایشان بر انسان گواه است.

اما در بیان زیباترین آیاتی که از آزادی و رهایی می گوید، باید به آیه 157 سوره اعراف اشاره کرد:  

الذین یتبعون النبى الامى الذى یجدونه مکتوبا عندهم فى التورئة و الانجیل یامرهم بالمعروف و ینههم عن المنکر و یحل لهم الطیبت و یحرم علیهم الخبئث و یضع عنهم اصرهم و الاغلل التى کانت علیهم فالذین ء امنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور الذی انزل معه اولئک هم المفلحون - آنهایی که از پیامبر امی خداوند پیروی می کنند؛ پیامبری که اوصاف و مشخصات او را در تورات و انجیل می خوانند، این پیامبر مردم را به عمل نیکو فرمان می دهد و از بدی باز می دارد، چیزهای پاکیزه را بر آنها حلال و ناپاک ها را بر آنها حرام اعلام می دارد و بارهای سنگین قیود و زنجیرها را از دوش آنان بر می دارد و کسانی که به او ایمان می آورند احترامش را پاس دارند و او را در راه دین خدا یاری کنند و از نوری که بر او نازل شده پیروی نمایند مسلما از رستگارانند.

این آیه در واقع تصریح می کند علاوه بر آنکه انتخاب و آزادی برای انسان به طور ذاتی توسط خداوند قرار داده شده، راه رستگاری و خوشبختی ابدی انسان در این مسیر تعریف و روشن می شود.

آیاتی که ذکر شد همچنین بر این مهم صراحت دارد که کسی «آزادی» را به انسان نمی دهد، بلکه او از سوی خداوند «آزاد» آفریده شده است. به راستی که از هر زاویه و در هر زمانی که به قرآن نگاه کنیم، درک جدیدی می توان از این کتاب آسمانی دریافت کرد.    

چه قدر خوب بود سیاستگذاران امور فرهنگی به این مسئله روشن و بدیهی توجه می کردند و سعی در اجبار و تحمیل مسایلی که اعتقادات و باورهای دینی را در بر می گیرد، نداشتند.