Monday, May 23, 2011

اصلاح میان مردم

می گویند انسان هاي هوشمند، خود را درگير مشكلات و اختلافات نمي كنند و به موضع تعصب گرفتار نمي آیند. بلكه راه حل مي يابند، عبور مي كنند و به پيش مي روند. البته لزوما بر سر اصول و موازين خود كوتاه نمی آیند ولی از لجاجت و اصرار بر راي و نظر خویش خودداري مي ورزند. در مبحث مشهور جنود عقل و جهل نیز اساتيد اخلاق معاصر مانند امام خميني (ره) تعصب، ‌سخت گيري، ‌هميت و عداوت را از جنود جهل دانسته که از عوامل ناداني و در مقابل انصاف، مودت،‌ آسان گيري و توبه است.
امروزه رفع منازعات و يافتن راه حل براي انواع ختلافات اعم از كاري مانند يك شركت يا در يك گروه تحقيقاتي يا در میان اقوام و ملل و يا احزاب سياسي از بحث هاي مهم مديريت و روانشناسي و يكي از مولفه هاي آموزش همگاني مهارت هاي زندگي محسوب مي شود.
اينكه اختلاف نظرها به منازعه منتهی شود و دو طرف را در قالب ظالم و مظلوم یا به صورت همسان بر سر قدرت اقتصادي و سياسي، درگیر سازد بسيار محتمل است. زیرا طبيعت انسان ها و جوامع، با تنوع، تكثر، كمال طلبي و زياده خواهي عجين است. مديريت منازعات و تعادل بخشي به ساختارها و مناسبات سياسي از يك طرف و اجماع سازي و رسيدن به توافق و حركت به جلو از سوی دیگر، از لوازم مدنيت عصر كنوني به حساب می آید.
اوج  هنر اجماع سازي را در موضوعات مهم اقتصادي،‌ زيست محيطي و اجتماعي می توان در كنوانسيون ها و معاهدات بين المللي مشاهده كرد؛ جايي كه بيش از 180 كشور با تنوع قومي، ‌فرهنگي، ديني و نژادي تلاش می کنند به اصطلاح با داد و ستد منطقي به توافق برسند و متن مورد توافق با وجود همه اختلافات اصولی به یک كنوانسيون یا پروتكل اجرايي قوي جهاني و به عنوان نماد وحدت رویه منتهي مي شود.
تاريخ و فرهنگ ايراني و اسلامي ما هم از اين دست منازعات و توافقات زياد دارد. شايد مهم ترين آنها در حوزه دين، صلح حديبيه و توافقات بعدي باشد كه در دوران پيامبر(ص) با مشركان و انكار كنندگان دين صورت گرفت.
قرآن كريم نیز در مورد حل منازعات داخل امت كه گاه حتی به خاطر مظالم رخ داده، امكان تحمل يكديگر را نداشتند، راهكارهای روشنی دارد، از جمله اینکه:  
در بسيارى از رازگويي هاى ايشان خيرى نيست مگر كسى كه [بدين وسيله] به صدقه يا كار پسنديده يا سازشى ميان مردم فرمان دهد و هر كس براى طلب خشنودى خدا چنين كند به زودى او را پاداش بزرگى خواهيم داد (سوره نساء / آیه ۱۱۴)




لاَّ خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَيْنَ النَّاسِ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتَغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا

اصلاح بین الناس خیر بزرگی است هم پایه صدقه دادن و امر به معروف و هر کسی برای رضای خدا این کار را انجام دهد بی شک در مسیر اصلاح جامعه و بر قراري آرامش گام برداشته است. اینها اصول حكومت داري اسلامي به شمار می روند تا مردم از سوی زمامداران احساس عدالت و عطوفت و بخشش كنند و جامعه به سوي اعتدال رود. 
در حل منازعه هم، قدم اول پذيرفتن حقوق طرفين و اساس اختلاف به وجود آمده، است. زیرا معمولا در ابتدا گروهي كه ظاهرا قدرت و غلبه دارد، اساس منازعه و حقوق طرف مقابل را انكار می كند. اين البته از قسط و عدالت به دور است، زیرا حتي با نيت و هدف قيام به قسط و عدالت، نمي توان دست ها را به ظلم آلود. به عبارت دیگر عدالت را نمی توان بر پايه خلاف واقع، دروغ، ‌اتهام زني و سلب حقوق دیگری محقق ساخت.
آنچه در آیه فوق آمده، شيوه و روش قرآن كريم است که در اصل با روش حل منازعات و برون رفت از عصبیت ها و معضلات و نیز مبانی روانشناسي انسان ها و تجربه بشری منطبق است. در اين فرايند ممكن است برای كسي كه احساس ظلم كرده، جهر به سوء نیز اتفاق بيافتد. در این مورد خداوند می فرماید:
خداوند بانگ برداشتن به بدزبانی را دوست ندارد مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد و خدا شنواى  داناست (سوره نساء – آیه ۱۴۸)

لاَّ يُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا

پس ممکن است که مظلوم صدایش را به اعتراض بلند کند و خدا هم او را مذمت نکند. البته نکته دقیق تر و ظریف تر اینکه هر کسی ظلم و حتی مظالم بزرگی را  تجربه كرده، بايد بداند:  
اى کسانی كه ایمان آورده‏ايد براى خدا به داد برخيزيد [و] به عدالت‏شهادت دهيد و البته نبايد دشمنى گروهى شما را بر آن دارد كه عدالت نكنيد، عدالت كنيد كه آن به تقوا نزديكتر است و از خدا پروا داريد كه خدا به آنچه  انجام مى‏دهيد آگاه است (سوره مائده/ آیه 8)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ 

مجموعه ای از حوادث سال هاي اخير به تلاش براي انزوا، حذف یا سكوت يكي از جريانات موثر سياسي کشور که مورد حمایت عمده نخبگان و ‌جوانان کشور بود، معطوف گشت. اكنون پس از تحولاتي، شاهد کنار رفتن برخی پرده ها و روشن شدن حقايقي هستیم كه جريان اصلاح طلب بر آنها تاكيد داشت و دلسوزانه اظهار نگراني مي كرد، اما به مسائلي غير واقع مانند توطئه متهم می شد تا مجبور به سكوت شود. اصلاح طلبان که جفاي زيادي بر آنان رفته و البته خود را مبرا از اشتباه نمي دانند، امروز دل خسته و آزرده خاطر، نگران آينده ايران هستند. امروز در آستانه دوم خرداد، روزی که از جلوه های بارز و روشن مردمسالاری دینی بود و سرآغاز عصری که در آن سیاست پای بند اخلاق و مدارا شد، همگان نگران قضاوت هايي هستند كه در مورد تجربه مردمسالاري دينی و كاركرد دين در دوران معاصر بر سر زبان ها می چرخد و نگران جواناني هستند كه سرمايه زندگي و آينده و اميدشان را در گير و دار محدوديت ها و دعواها،‌ انحرافات و خرافه پرستی ها، تخریب ها و بی ادبی ها از دست می دهند و در فضایی فاقد سلامت اجتماعی، سرگردان در تهاجم نفرت و دلزدگی می مانند.
آیا چنین روندی در فرض تفوق هر یک از دو طرف دعوا بر فضای سیاسی کشور، نتیجه ای جز رادیکالیسم و افرایش شکاف ها و فاصله ها و افتادن در دور تسلسل اشتباهات گذشته خواهد داشت؟
ضرورت اقدام براي برون رفت از اين شرايط و بازگشت به اعتدال و فضاي سياسي منطقي كه همه فعالين معتقد به قانون اساسي بتوانند در محيطی امن فعاليت و رقابت به دور از حصر و بند و تهمت و افترا داشته باشند، بر کسی پوشیده نیست. به ویژه اكنون كه از بسياري حقايق مورد کتمان قبلی و مطالبی که قبلا توهین و افترا محسوب می شد، رازگشایی شده است.
در اين ميان برخی شخصيت ها که دل خسته از بداخلاقي هاي سياسي هنوز به تصوير آينده اي روشن اميدوارند،  لب به سخن گشوده و خواهان اصلاح امور، جايگزيني ادب و احترام بجاي هتاكي و توهين، اعتماد و همدلي بجاي بدبيني و توهين و بخشش و محبت بجاي نفرت  و كينه شدند.
دعوت آقاي سيد محمد خاتمي نیز با چنین انگیزه ای و براي همگرايي و افتتاح فصل نويني در مناسبات سياسي كشور با عبور از تنگناها و طوفان ها بوده است. دعوتي كه البته با چالش ها و تقابل هایی روبرو شد؛ عده اي آن را تلاشي براي حضور مجدد در میادین سیاسی و انتخاباتی دیدند و عده اي آن را دعوت به بخشش بدون مقدمه عدالت تلقي كردند.
اما در فضاي سياسي كنوني و روزگاري كه منسوب به دخت بزرگوار نبي اكرم (س) است دعوت به اصلاح بین الناس و احياي حق، تمسك جستن به سيره آن بانوي بزرگ محسوب مي شود. بانويي كه تمام عمر پر بار خود را به پاي دعوت مردم به حقيقت و عزت و شرف فدا كرد. بانویی که خدايش ارحم الراحمين بود و پدرش بنده خدا رحمت للعالمین، و فاطمه جلوه اي از آن انوار الهي و مظهر بزرگواري و حمايت از مظلوم، و نیز مادر فرزندي كه جز به دلیل اصلاح گری در دين جدش پيامبر قیام نکرد.

* یادداشت امروز روزنامه روزگار

1 comment:

  1. همسر ناصر حجازی پس از ورود تابوت ناصر خان به استادیوم آزادی برای دقایقی كوتاه به سمت یكی از دروازه ها رفت و برای لحظات كوتاهی به یاد همسرش درون دروازه ایستاد.

    ReplyDelete