جنبش وال استریت؛ ظهور دمکراسی مستقیم

بیش از دو ماه از تولد جنبش «وال استريت را اشغال کن» می گذرد. در خواست این جنبش که در 17 سپتامبر سال جاری میلادی آغاز شد، «جداسازي قدرت و سياست از ثروت ملي» بوده و اكنون پس از صدها تظاهرات در دهها شهر آمريكا وحتي جهان، هفته هاست كه متوقف نشده است؛ اگر چه اخيرا به فكر رويكردهاي جدي براي تعميق آگاهي مردم و انسجام سازي تشكيلاتي برای تبدیل جنبش وال استریت به «گفتمانی ملی» افتاده است.

جنبش وال استریت اعتقاد دارد که حقيقت ماجراي اقتصاد آمريكا بايد شفاف سازی شود و با وضعیت کنونی مبتنی بر تمركز ثروت و فساد اداري، مطالبات مردم دیگر از طريق انتخابات وصندوق راي قابل پيگيري نيست.

جنبش «وال استریت را اشغال کنید» به دلیل روند افزایش بیکاری، گسترش فقر، گرانی هزینه های مسکن و بهداشت و در اعتراض به سیاست های پولی دولت در حمایت از بانک های ورشکسته و موسسات اعتباری وال استریت شکل گرفت. دولت آمریکا با کمک چند میلیاردی، این موسسات سرمایه داری را در حالی نجات داد که مردم آمریکا با پرداخت مالیات های سنگین در نهایت هیچ بهره ای از این معامله نبردند. سودها و حق مدیریت های کلان به 1% سرمایه داران و مدیران نالایق آنان تعلق گرفت و از این جهت است که جنبش خود را نقطه مقابل آن یک درصد، یعنی 99% مردم می داند.

یکی از امتیارات این جنبش، فراگیری آن است که با توجه به تنوع گسترده قومیتی، نژادی، ملیتی و دینی مردم آمریکا اهمیت فراوان دارد. از دیگر ویژگی های آن نقش راهبری تشکل های صنفی و مردمی و تشکل های غیردولتی است. این گروهها در فقدان رهبری فردی توانسته اند راهبردهای اصلی جنبش را تعیین و حرکت را مدیریت کنند. از طرفی جنبش وال استریت از شبکه های اجتماعی و رسانه های مستقل و آزاد آمریکا علیه انحصار رسانه های دولتی و حزبی و برای نشر آگاهی و انسجام خود استفاده کرده است.  

یکی از سخنگویان این جنبش به نام «اسلواج زیزک» می گوید: «ما رویایی فکر نمی کنیم. ما از خوابی بیدار شده ایم که در حال تبدیل شدن به یک کابوس است. ما بنا نداریم چیزی را نابود کنیم بلکه شاهد نابودی سیستم توسط خودشان هستیم؛ مانند فیلم ها و کارتون هایی که در آن درشکه ای بی توجه به دره پیش رویش به سرعت جلو می رود و زمانی متوجه خطر می شود که زیر پایش خالی شده است. ما اینجا آمدیم که به آقایان بگوییم آقایان لطفا زیر پایتان را نگاه کنید. به یاد داشته باشید مشکل فقط فساد و بخل نیست. مشکل اینست که سیستم از شما می خواهد تسلیم شوید. برحذر باشید، نه فقط از دشمنان بلکه از دوستان دروغین که می خواهند این جنبش را رقیق کنند. همانطور که می توانند قهوه بدون کافئین ، بستنی بدون چربی و نوشابه بدون قند تهیه نمایند. آنها می خواهند این جریان را به یک اعتراض اخلاقی بی خاصیت تبدیل کنند. در چین امروز نوعی سرمایه داری را تجربه می کنیم که از سرمایه داری آمریکایی دینامیک تر است، ولی نیازی به دمکراسی ندارد. یعنی وقتی سرمایه داری را نقد می کنید اجازه ندهید شما را متهم کنند که علیه دمکراسی اقدام کردید. ازدواج میان دمکراسی و سرمایه داری پایان یافته است».

این جنبش در روزهای اول با بازداشت صدها نفری مواجه شد ولی به تدریج با تاکید فعالین جنبش بر ضد خشونت بودن آن، حجم برخوردهای نیروهای امنیتی كاهش يافت. تا جایی که به دو ماه بیتوته در پارکی مجاور بورس وال استریت انجامید و اخیرا بعد از یورش پلیس براي برچيدن چادرهاي معترضان، قاضی دادگاه عالی نیویورک حکم داد که معترضان می توانند به محل اعتراضشان برگردند، اگر چه دیگر نمی توانند آنجا اردو بزنند. با اين حال یکی از معترضان می گوید: «حکم هر چه باشد ما حق داریم که اعتراض کنیم. اینجا شهر ماست. اینجا برای 2 ماه خانه ما بوده است. همه جهان منتظر اینست که ببیند اینجا چه اتفاقی می افتد».

تکثرگرایی از ویژگی های جنبش وال استریت است. هواداران این جنبش فقط مسایل و مشکلات مالی را نشانه نرفته و بیان اعتراضات خود را محدود به آن نکرده اند. چنانچه در ۱۴ اکتبر هفت نفر از اعضای آن با حضور در یکی از جلسات کنگره آمریکا با قطع سخنان لئون پانه تآ وزیر دفاع آمریکا و سردادن شعار ضد جنگ، خواستار خروج نظامیان آمریکایی از عراق و افغانستان شدند. این معترضان با سروصدای خود بارها اظهارات لئون پانه تآ، وزیر دفاع امریکا را در کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان امریکا قطع کردند.

با گذشت بیش از دو ماه از حضور پر رنگ جنبش تسخیر وال استریت، به ويژگي هاي متمایز و قابل تاملی بر می خوریم که اهم آنها عبارتند از:   

1-    معترضان به سیاست های اقتصادی آمریکا با شعار وال استریت را اشغال کن، اجازه راهپيمايي يافتند. آنها در برخي موارد در انتقاد از دولت بدون مجوز رسمي هم راهپيمايي كردند و برخوردهایی بین آنها و پلیس و حتی گاه در حد استفاده از گاز اشک آور و گلوله پلاستيكي رخ داد. اما بازداشت شدگان ظرف دو سه روز آزاد شده و جنبش سرکوب نشد. اين اواخر نیز که در دانشگاه يو سي ال اي از گاز فلفل استفاده شد، از طرف رييس دانشگاه رسیدگی و به عذرخواهي منجر شد.

2-      موسسات منتقد و معترض رسمي حتی اتحادیه های بزرگ کارگری و معلمین در این جنبش فعال بوده، آن را حمايت و كمك مالي كرده و ممانعتی هم براي ادامه كارشان پیش نیامد. 

3-    مخالفین جنبش وال استریت نیز تجمعات و راهپیمایی های داشتند، ولی هرگز به درگیری با طرف مقابل نکشید.

4-    رسانه ها حتي اگر از كشورهايي مثل ايران و در وضعيت تخاصم با امريكا بودند، اجازه تهيه گزارش از جنبش را یافتند. اگر چه ممكن است برخي محدوديت ها اعمال شده باشد، ولی مانند برخی وقایع در کشورهای مختلف، خبرها تنها از طریق موبايل پوشش داده نشد.

5-    نقش فضای مجازی و بلاگرها در رساندن صدای جنبش وال استریت بسیار موثر بوده و شعار «ما 99% مردم هستیم» اولین بار در یک وبلاگ منتشر شد.

6-    هواداران جنبش در محل تجمع اگر چه به دليل طولانی شدن حضور مستمر در تعداد كاهش یافته اند،  ولي نظرسنجي هاي انجام شده از سوی Gallop, CBS, Time, Rasmussen تایید می کند كه درصد موافقين جنبش وال استریت بيش از مخالفين آن شده اند. بر همین اساس كارشناسان معتقدند که این جنبش به گفتمان تبدیل شده است. به خصوص اینکه امكان صحبت درباره آن وجود داشته و به صورت مباحث ممنوعه که موجب پیگردهای امنیتی افراد شود، نبوده است.

7-    صاحب نظران از جمله آقاي پل لوينسون استاد ارتباطات اعتقاد دارد که «جنبش وال استریت، نشانه ظهور دمكراسي مستقيم است» و درک همین مطلب از سوی برخی سیاستمداران باعث شد كه به جاي سركوب و مقابله و رودررويي با اين اعتراضات، در کنار آن قرار گیرند. اگر چه به عمق اين شعارها كه جداسازي قدرت و سياست از ثروت بود، اعتقاد نداشتند. مثل نانسي پلوسي رهبر دمكرات ها که با نوعي زيركي و به قصد بهره برداري از آن، اعلام حمايت كرد. همچنین شایعاتی که در مورد ارتباط جرج سوروس مولتی میلیاردر آمریکایی در حمایت از این جنبش مطرح است. این شایعه شاید به قصد تخریب جنبش صورت گرفته باشد.

در مجموع می توان گفت از مهم ترین نتایج حاصل از تحلیل جریان جنبش وال استریت می تواند اثبات نسبی بودن دموکراسی در جوامع مختلف و حتی پر ادعاترین جوامع غربی باشد. اما در محکِ دموکراسی، شاید مهم ترین مولفه تعیین کننده، میزان تحمل انتقاد، اعتراض و مخالفت است.  


سرمقاله روزنامه شرق به تاریخ 7 آذر 90