هشدارهای امام علی (ع) به صاحب منصبان

حکمرانی یا حکمروایی خوب، امروزه از ملاک های مهم و شاخص های سنجش کارآمدی دولت ها به شمار می آید. در این نوع حکمرانی، پاییندی به اصول و خط مشی های اخلاقی برای اداره جوامع و تلاش برای تحقق آرمان های بزرگی مانند عدالت و بهبود کیفیت زندگی آحاد جامعه لازم شمرده شده و به علاوه التزام به اخلاقیات سیاسی نیز از ملاک های مهم در ارزیابی میزان موفقیت دولت ها محسوب می شود.

مفاهیم حکمرانی و مدیریتی طی قرن ها تجارب جوامع مختلف مسیر دستیابی به شاخص های بهینه را طی کرده و اینک خرد بشری با پشت سر گذاردن دوران های پر فراز و نشیب و گاه تاریک و شرم آور به ملاک هایی رسیده که برای ارتقای کیفی زندگی، خود را بدان ها ملتزم می داند. در این حال باید به نظریاتی که با وجود گذشت زمان و تغییرات فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی، بیانگر آرمان های امروزی بشر است، توجه و تامل کرد.  

چنین نظریاتی البته متکی بر اندیشه عمیق انسان هایی بزرگ است که فراتر از زمان خود حرکت کرده و سخنشان همواره اثر گذار است. این گونه شخصیت ها حرف هایی برای گفتن دارند که چندین قرن بعد از آنها نیز در شرایط و فضاهای کاملا متفاوت دارای کاربرد موثر بوده و سخنانشان گویی از بهترین متون آکادمیک حکمرانی و مدیریت با توجه به مسایل و مشکلات روز استخراج شده است.

فرازهای بسیاری از نهج البلاغه نیز دارای چنین ظرفیتی است و به ویژه نامه امام علی (ع) به مالک اشتر شیوه نامه ای به شمار می رود که حکمرانی مطلوب را به طور جامع و دقیق تشریح می کند. اگر چه هر فراز و جمله این شیوه نامه جای بحث دارد؛ اما در این مجال به چند جمله بسنده می شود. امام در اواخر این فرمان به مالک در مقام یک فرمانروا هشدار می دهد که:

مبادا هرگز! با خدماتی که انجام داده ای بر مردم منت گذاری، یا آنچه را انجام داده ای بزرگ بشماری، یا مردم را وعده ای داده و سپس خلف وعده نمایی. منت نهادن پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن نور حق را خاموش می کند و خلاف وعده عمل کردن خشم خدا و مردم را بر می انگیزاند که خدای بزرگ فرمود: دشمنی بزرگ نزد خدا آن است که بگویید و عمل نکنید.

مبادا هرگز! در کارى که وقت آن فرا نرسيده شتاب کنى، يا کارى که وقت آن رسيده سستى ورزى، و يا در چيزى که روشن نيست ستيزه‏جويى نمايى و يا در کارهاى روشن کوتاهى کنى، تلاش کن تا هر کارى را در جاى خود، و در زمان مخصوص به خود، انجام دهى.

مبادا هرگز! در آنچه که با مردم مساوى هستى امتيازى خواهى، و از امورى که بر همه روشن است، غفلت نداشته باش، زيرا به هر حال نسبت به آن در برابر مردم مسئولى، و به زودى پرده از کارها يک سو رود و انتقام ستمديده از تو باز مى‏گيرند... (فرازهای 85 تا 87 نامه به مالک اشتر).

این دستورالعمل از عواملی می گوید که سبب اعتماد و امید مردم نسبت به حاکمیت می شود؛ اعتماد و امیدی که در واقع سرمایه اصلی حاکمیت است. همچنین با ظرافت های اخلاقی عجین است؛ مانند اینکه منت گذاردن پاداش کار نیک را نابود می کند. در واقع خدمات صاحب منصبان منتی بر سر مردم نبوده، بلکه انجام وظیفه است و شاید این مردم هستند که منت گذارده و امورشان را به ایشان سپرده اند.

همچنین بزرگ شمردن کارها نور حق و حقیقت را خاموش می کند و به سود جامعه نیست که در امور انجام گرفته اغراق شود و آمار و اطلاعات خلاف واقع از عملکردها رواج یابد. مهم تر اینکه خلف وعده از شعارها و وعده هایی که صاحب منصبان به واسطه آن روی کار می آیند، دشمنی با خدا به حساب می آید. مانند تبلیغاتی که کاندیداهای مناصب مختلف با تکیه بر آن به هدف می رسند، اما بعد در قبال آن پاسخ گو نیستند. این تخلف از وعده، موجب عداوت  خدا  و مردم می شود.

شتاب زدگی در کارهایی که هنوز برای تکمیل، زمان می خواهد و یا سستی در انجام کاری که وقت آن رسیده، ستیزه و لجبازی در کارهایی که کارشناسی شده و روند آن روشن است، سرانجام خوشی ندارد و به زودی روزی میرسد که دوران هر صاحب منصبی سر آید و  پرده ها کنار می رود ...

 امید است تا در این شب های قدر و ایام سوگواری امیر مومنان، توفیقی در مرور هشدارها و توصیه های او داشته باشیم که شیعه بودن جز به معنای پیروی آگاهانه و مسئولانه نیست.